چگونگی استفاده از یک ارزیابی اکتشافی

تصور کنید به فروشگاه مواد غذایی رفته‌اید و هنگام خرید متوجه می‌شوید که چند قلم کالای اضافی به سبد خرید خود اضافه کرده‌اید که نیازی به آن‌ها ندارید. قبل از رسیدن به صندوق، آن‌ها را از سبد خرید خارج می‌کنید. یا شاید بعد از اینکه صندوقدار صورتحساب را صادر کرد، متوجه می‌شوید که یک آیتم بسیار گران است و از او می‌خواهید آن را از فاکتور حذف کند. این نوع انعطاف‌پذیری و امکان اصلاح تصمیمات در لحظه آخر برای مشتریان بسیار مهم است.

در طراحی نسخه آنلاین فرآیند پرداخت، باید به این نیاز کاربران توجه کرد. معماری سیستم باید امکان حرکت رفت و برگشت بین بخش‌های مختلف فرآیند پرداخت را فراهم کند و رابط کاربری نیز باید به گونه‌ای طراحی شود که کاربران بتوانند به راحتی اقلام اضافی را حذف کنند یا تغییرات لازم را اعمال کنند. این ویژگی نه تنها تجربه کاربری بهتری ایجاد می‌کند بلکه رضایت مشتریان را نیز افزایش می‌دهد. در این مقاله، به بررسی چگونگی استفاده از یک ارزیابی اکتشافی و اصول طراحی تجربه کاربری می‌پردازیم.

نحوه انجام یک ارزیابی اکتشافی

نمونه‌های زیادی از ارزیابی اکتشافی وجود دارد اما یکی از شناخته‌ شده‌ترین ارزیابی‌های موجود ارزیابی ۱۰ موردی جیکوب نیلسون است که در این مقاله به صورت اختصاصی در‌مورد قوانین جیکوب نیلسن صحبت شده‌است. (می‌توانید از ۱۰ قانون نیلسن و مولیچ یا مجموعه دیگری مانند ۸ قانون طلایی بن اشنایدرمن به عنوان الهام و نقطه شروع استفاده کنید.)  این مجموعه شامل راهنمایی‌های کلی بر اساس درک رفتار انسان، روانشناسی و پردازش اطلاعات است. برای حوزه‌های خاص یا انواع ارزیابی‌های کاربردپذیری ویژه، ممکن است استفاده از ارزیابی‌های مخصوص آن حوزه نیز مفید باشد.

• تهیه لیست مناسب از قوانین اکتشافی

یک لیست مناسب از قوانین اکتشافی تهیه کنید. 

• انتخاب کارشناس

متخصصان یا کارشناسان تجربه کاربری نباید کاربران نهایی باشند. آن‌ها معمولاً باید کارشناسان کاربردپذیری باشند و ترجیحاً در حوزه کاری که محصول شما در آن قرار دارد، تخصص داشته باشند. به عنوان مثال، یک کارشناس که سیستم فروش نقطه‌ای (Point-of-Sale) برای صنعت رستوران را بررسی می‌کند، باید حداقل درک کلی از عملیات رستوران‌ها داشته باشد.

• توضیح به کارشناسان

متخصصان تجربه کاربری باید به طور کامل توجیه شده باشند تا دقیقاً بدانند چه کارهایی باید انجام دهند و چه مواردی را در ارزیابی خود پوشش دهند. جلسه توجیهی باید استاندارد شده باشد تا اطمینان حاصل شود که همه کارشناسان دستورالعمل‌های یکسانی دریافت می‌کنند؛ در غیر این صورت، ممکن است ارزیابی آن‌ها تحت تأثیر قرار گیرد. در این جلسه توجیهی، می‌توانید از کارشناسان بخواهید که بر روی یک سری از وظایف خاص تمرکز کنند، اما گاهی اوقات آن‌ها براساس تجربه و تخصص خود اعلام می‌کنند که کدام وظایف را پوشش خواهند داد.

• تعیین تعداد کارشناسان

برای رسیدن به بهترین نتایج در ارزیابی اکتشافی رابط کاربری، استفاده از چندین کارشناس اهمیت دارد. با توجه به تجربه‌ها، کارشناسان فردی تنها ۳۵ درصد مشکلات قابلیت استفاده را شناسایی می‌کنند. با این حال، جیکوب نیلسن پیشنهاد می‌کند که بین سه تا پنج کارشناس کافی است تا تا ۷۵ درصد مشکلات را شناسایی کنید. هرچه تعداد کارشناسان بیشتر باشد، مشکلات بیشتری شناسایی می‌شود، اما باید توجه داشت که افزایش تعداد ممکن است به دلیل زمان و هزینه اضافی همیشه مقرون به‌صرفه نباشد. بنابراین، تعیین تعداد دقیق کارشناسان بر اساس تحلیل هزینه-فایده انجام می‌شود.

• مرحله اول ارزیابی

مرحله اول ارزیابی معمولاً یک شاید دو ساعتی طول می‌کشد، البته بسته به ماهیت و پیچیدگی محصول شما ممکن است این زمان تغییر کند. در این مرحله، کارشناسان به‌طور آزادانه از محصول استفاده می‌کنند تا با روش‌های تعامل و گستره آن آشنا شوند. سپس، عناصر خاصی که نیاز به ارزیابی دارند، شناسایی می‌کنند.

• مرحله دوم ارزیابی

در مرحله دوم ارزیابی، کارشناسان در حالی که قوانین اکتشافی انتخاب شده را به عناصر شناسایی شده در مرحله اول اعمال کرده‌اند، مجدداً محصول را بررسی می‌کنند. در این مرحله، کارشناسان بر روی عناصر جداگانه تمرکز کرده و بررسی می‌کنند که چگونه این عناصر در طراحی کلی محصول جا می‌گیرند و با آن همخوانی دارند.

• ثبت مشکلات

کارشناسان باید خودشان مشکلات را ثبت کنند. حتماً از کارشناسان بخواهید که هنگام ثبت مشکلات، تا حد امکان جزئیات و دقت بیشتری را ارائه دهند.

• جلسه بازخورد

جلسه بازخورد شامل همکاری بین کارشناسان مختلف برای جمع‌آوری یافته‌ها و تهیه یک لیست کامل از مشکلات است. در این جلسه، کارشناسان باید برای مشکلات شناسایی شده، راه‌حل‌های احتمالی را بر اساس قوانین اکتشافی پیشنهاد دهند.

به طور کلی، هر‌چه تعداد کارشناسان بیشتری داشته باشید، مشکلات کاربردپذیری بیشتری را کشف خواهید کرد، به ویژه زمانی که کارشناسان دارای مهارت‌های مختلفی باشند. با این حال، جیکوب نیلسن پیشنهاد می‌کند که بین سه تا پنج کارشناس کافی است. با پنج کارشناس، شما باید بتوانید تا ۷۵٪ از همه مشکلات را شناسایی کنید. اگرچه افزایش تعداد کارشناسان می‌تواند به یافتن مشکلات بیشتری کمک کند، اما ممکن است ارزش زمان و تلاش اضافی را نداشته باشد.

زمان مناسب برای انجام ارزیابی اکتشافی

ارزیابی‌های اکتشافی برای شناسایی مشکلات آشکار در رابط‌های کاربری، به ویژه در مراحل اولیه طراحی، مفید هستند و می‌توانند در بودجه تحقیق صرفه‌جویی کنند. این روش بدون نیاز به تست با کاربران واقعی، مشکلات را شناسایی می‌کند.

با این حال، ارزیابی‌های اکتشافی جایگزین تحقیقات با کاربران واقعی نیستند و هنوز هم برای طراحی تجربه کاربری خوب، تست با کاربران ضروری است. این ارزیابی‌ها می‌توانند مکمل تحقیقات تیم باشند و به شناسایی عناصر مهم برای تست کمک کنند.

ارزیابی اکتشافی روشی مناسب برای استفاده در موارد زیر است:

• زمانی که نیاز به شناسایی مشکلات کاربردپذیری در یک نمونه اولیه از اپلیکیشن دارید.
• زمانی که منابع محدود‌ی در اختیار دارید.
• زمانی که نیاز به ارزیابی گستره وسیعی از رابط‌های کاربری دارید.
• زمانی که می‌خواهید قبل از عرضه عمومی، بازخوردی در مورد کاربردپذیری یک نمونه اولیه دریافت کنید.

مراحل انجام ارزیابی اکتشافی

مرحله اول: آمادگی برای یک ارزیابی اکتشافی

• انتخاب و آموزش تیم

ارزیابی‌های اکتشافی بهتر است توسط یک گروه انجام شود، نه فقط یک نفر. این کار کمک می‌کند تا مشکلات بیشتری شناسایی شوند. به طور ایده‌آل، سه تا پنج نفر باید به‌طور جداگانه یک رابط کاربری را ارزیابی کنند.

• مستند ارزیابی‌ها

اعضای تیم به مکانی برای جمع‌آوری مشاهدات خود نیاز دارند. می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:

۱. دفترچه ارزیابی اکتشافی: هر عضو تیم می‌تواند نسخه چاپی یا دیجیتال یک pdf را داشته باشند.

۲. ابزار دیجیتال: همچنین می‌توانید در ابزاری مانند Miro یا Mural، برای هر ارزیاب فضای کاری جداگانه ایجاد کنید. تصاویر رابط کاربری را اضافه کرده و ارزیابان یادداشت‌های خود را مستقیماً روی مورد بنویسند.

اگر از یک سند یا فضای مشترک (مانند Google Sheets یا ابزار تخته سفید دیجیتال) استفاده می‌کنید، اعضای تیم نباید ارزیابی‌های یکدیگر را تا زمانی که ارزیابی خود را کامل نکرده‌اند، ببینند. 

• تعیین محدوده

هرچه محدوده ارزیابی محدودتر باشد، ارزیابی آسان‌تر و دقیق‌تر خواهد بود. برای اولین ارزیابی — یا اگر محصولی بزرگ و پیچیده دارید — محدوده تحقیقات خود را محدود کنید تا مدیریت آن آسان‌تر باشد.

محدوده خود را به صورت زیر محدود کنید:

• • بررسی یک وظیفه در هر زمان
  • بررسی یک بخش از سایت یا اپلیکیشن
  • بررسی یک گروه کاربری، اگر گروه‌های متنوعی با نیازهای مختلف دارید
  • بررسی یک نوع دستگاه (رومیزی، تبلت، موبایل)

مرحله دوم: ارزیابی مستقل

• آشنایی با محصول

ارزیابی را با حرکت در محصول شروع کنید، به‌طوری که گویی کاربری هستید که سعی در تکمیل یک کار دارید. اگر قبلاً با این محصول آشنا نیستید، بدون تلاش برای ارزیابی چیزی، فقط سعی در یادگیری سیستم (یکبار) داشته باشید. برای مثال: 

محصول: سایت فروشگاه آنلاین لباس

گروه کاربران: خریداران

وظیفه: خرید لباس

دستگاه: موبایل

• جستجوی شاخصه‌های ارزیابی اکتشافی

هنگامی که با محصول آشنا شدید، برای بار دوم به بررسی شاخصه‌های ارزیابی اکتشافی در محصول بگردید. در اصل به دنبال عناصر، ویژگی و یا تصمیماتی باشید که این شاخصه‌ها را نقض کرده و از آن پیروی نمی‌کنند. 

به عنوان مثال، یکی از ۱۰ روش اکتشافی، طراحی زیبایی شناختی و مینیمالیستی است. اگه محصول شما از نظر بصری شلوغ و خسته کننده است و توجه کاربر را معطوف نمی‌کند، این شاخصه را دارا نیست. حتی می‌توانید برای بهبود آن، نظرات و پیشنهادات خود را یادداشت کنید.

مرحله سوم: ادغام مسائل شناسایی شده

هنگامی که همه اعضای تیم شما ارزیابی های مستقل خود را انجام دادند، وقت آن است که مسائل را ترکیب کنید. می‌توانید از نمودارهای وابستگی برای دسته‌بندی اطلاعات خود استفاده کنید. همچنین با تیم درمورد نظرات یکدیگر بحث و گفتگو کنید.

استثنا

قوانین ارزیابی اکتشافی (راهنماهای کاربردپذیری) ممکن است استثناهایی داشته باشند، اما این استثناها نادر هستند و به شرایط خاصی بستگی دارند. ارزیابی‌ها قوانین سخت و قطعی نیستند و در برخی موارد ممکن است نیاز باشد که یکی از این قوانین را به خاطر دستیابی به هدفی دیگر نادیده بگیرید یا تمرکز کمتری روی آن اتفاق بیافتد.

اما همانطور که جیکوب نیلسن می‌گوید: «نباید روی این شرط ببندید که طراحی شما یکی از این استثناهای نادر است.» قبل از اینکه عمداً یک قانون کاربردپذیری را نقض کنید، تحقیقات کاربری انجام دهید تا مطمئن شوید که نقض این قانون موجه است.

به عنوان مثال، منوی همبرگری یک آیکون با سه خط افقی است که اغلب در گوشه بالا سمت چپ یا راست صفحات وب و اپلیکیشن‌های موبایل قرار دارد. این منو به کاربران امکان می‌دهد تا به گزینه‌های بیشتری دسترسی پیدا کنند.

بر اساس اصول ارزیابی اکتشافی، تمام گزینه‌ها و اطلاعات مهم باید به راحتی در دسترس کاربران باشند و نیاز به جستجوی زیاد نداشته باشند. اما منوی همبرگری برخلاف این اصل، گزینه‌ها را پشت یک آیکون پنهان می‌کند. 

انطباق قوانین اکتشافی با تکنولوژی‌های جدید

از زمان نگارش اولیه قوانین اکتشافی توسط نیلسن و اشنایدرمن (Shneiderman)، تکنولوژی به طور چشمگیری پیشرفت کرده است. دستگاه‌های موبایل و دستگاه‌های هوشمند مبتنی بر صدا به قوانین اکتشافی خاص‌تری نیاز دارند. با این حال، اصول نیلسن و مولیچ همچنان معتبر بوده و آزمون زمان را پشت سر گذاشته‌اند. برای مثال، در یک رابط کاربری مبتنی بر صدا، قانون «نمایش وضعیت سیستم» همچنان مرتبط است، اما نحوه اجرای آن تغییر کرده و ممکن است از نور چشمک‌زن یا افکت صوتی استفاده شود. با ظهور تکنولوژی‌های جدید، لازم است یاد بگیرید چگونه این قوانین را با شرایط جدید تطبیق داده و در صورت نیاز، قوانین جدیدی اضافه یا آن‌ها را گسترش دهید. به عنوان مثال، ارگونومی و استفاده بهینه از فضای صفحه نمایش، قوانین خاصی هستند که باید در طراحی برای دستگاه‌های موبایل در نظر گرفته شوند.

تفاوت بین ارزیابی اکتشافی و تست کاربری چیست؟

ارزیابی اکتشافی را می‌توان در هر مرحله از توسعه سایت استفاده کرد، حتی در مراحل اولیه مانند توسعه نمونه‌های کاغذی. نیلسن توصیه می‌کند که ارزیابی اکتشافی همراه با تست کاربری انجام شود. انجام ارزیابی اکتشافی قبل از تست کاربری می‌تواند بسیاری از خطاهای “واضح” را شناسایی کرده و مانع از صرف زمان و هزینه زیاد برای تست کاربری شود. هر دو روش به شناسایی و تصحیح بینش‌ها و خطاهای مختلف کمک می‌کنند.

تست کاربری شامل مشاهده کاربران واقعی هنگام استفاده از محصول است. این روش به شناسایی مشکلات خاص کاربران و نحوه تعامل آن‌ها با محصول کمک می‌کند. انجام تست کاربری در مراحل مختلف توسعه محصول می‌تواند به شناسایی و حل مشکلات جزئی‌تر کمک کند.

به طور ایده‌آل، شما می‌خواهید هر دو روش را در مراحل مختلف توسعه انجام دهید. با کشف و حل مشکلات واضح‌تر، مشکلات پیچیده‌تر و جزئی‌تر نیز آسان‌تر شناسایی و تصحیح خواهند شد.

مزایا و معایب ارزیابی اکتشافی

مثل هر روش دیگری در پژوهش و طراحی، ارزیابی اکتشافی در بررسی کاربردپذیری نیز دارای مزایا و معایب خاص خود است. بیایید به برخی از آن‌ها نگاهی بیندازیم:

مزایا

• ارزیابی اکتشافی می‌تواند مشکلات احتمالی در کاربردپذیری را در مراحل اولیه طراحی شناسایی کند.
• این روش در مقایسه با سایر روش‌هایی که نیاز به کاربران واقعی دارند، سریع‌تر و ارزان‌تر است.

معایب

• ارزیابی اکتشافی به دانش و تجربه شرکت‌کنندگان وابسته است. آموزش یا استخدام شرکت‌کنندگان خارج از سازمان ممکن است زمان و هزینه بیشتری نیاز داشته باشد.
• ارزیابی اکتشافی بر اساس فرضیاتی درباره «کاربردپذیری خوب» انجام می‌شود. این شاخصه‌ها معمولاً درست هستند، اما جایگزین آزمایش با کاربران واقعی نمی‌شوند. این‌ها فقط راهنما بوده و قوانین ثابت و قطعی نیستند.
• ارزیابی اکتشافی ممکن است اطلاعات نادرست دهد. در یک مقاله مشخص شد که ۴۳٪ از مشکلات شناسایی شده توسط ارزیابی‌های اکتشافی واقعی نبودند و شرکت‌کنندگان فقط ۲۱٪ از مشکلات واقعی کاربردپذیری را شناسایی کردند.
• ارزیابی اکتشافی فقط می‌تواند تشخیص دهد که آیا محصول شما قابل استفاده است، نه اینکه آیا برای کاربران شما مفید است یا خیر.

چگونه مشکلات ارزیابی اکتشافی را رفع کنیم؟

نکاتی برای رفع مشکلات رایج ارزیابی اکتشافی:

۱. وضوح وضعیت سیستم: اطلاعات مهم را در مکان‌های قابل مشاهده و با استفاده از رنگ‌ها و فونت‌های با کنتراست بالا قرار دهید.

۲. تطابق بین سیستم و دنیای واقعی: از اصطلاحات و نمادهایی استفاده کنید که کاربران با آن‌ها آشنا هستند. مثلاً برای ویژگی جستجو از آیکون ذره‌بین استفاده کنید.

۳. کنترل و آزادی کاربر: گزینه‌هایی برای لغو و انجام دوباره اقدامات به کاربران ارائه دهید.

۴. سازگاری و استانداردها: عناصر طراحی مانند برچسب‌ها و آیکون‌ها را در سراسر محصول به‌طور یکسان استفاده کنید.

۵. پیشگیری از خطا: اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از خطاها انجام دهید و مطمئن شوید که کاربران به‌راحتی می‌توانند از خطاها بازیابی شوند.

۶.‌ تشخیص به جای یادآوری: از نشانه‌ها و سرنخ‌های بصری استفاده کنید تا کاربران نیازی به یادآوری اطلاعات نداشته باشند.

۷. انعطاف‌پذیری و کارایی در استفاده: جوری طراحی کنید که همه کاربران چه مبتدی و چه پیشرفته بتوانند از محصول استفاده کنند. 

۸. طراحی زیبا و مینیمالیستی: از شلوغی و اطلاعات غیرضروری پرهیز کنید تا کاربران بتوانند بر دستیابی به هدف خود تمرکز کنند.

۹. کمک به کاربران در تشخیص و بازیابی از خطاها: از اصطلاحات فنی پرهیز کنید و پیام‌های خطا را به زبان ساده بنویسید.

۱۰. کمک و مستندات: مستندات قابل دسترس و قابل جستجو فراهم کنید.

نتیجه‌گیری

در این مقاله، نحوه استفاده از ارزیابی اکتشافی در طراحی تجربه کاربری را بررسی کردیم و به مزایا، معایب و استثناهای این روش پرداختیم. ارزیابی اکتشافی ابزاری قدرتمند برای شناسایی مشکلات و بهبود طراحی محصولات دیجیتال است. از جمله مزایای آن می‌توان به شناسایی زودهنگام نقص‌ها، کاهش هزینه‌های اصلاح و بهبود تجربه کاربری اشاره کرد. این روش به طراحان کمک می‌کند تا با دیدگاه دقیق‌تری به محصول نگریسته و مشکلات احتمالی را پیش از مواجهه کاربران واقعی، برطرف کنند.

در نهایت، ارزیابی اکتشافی باید به عنوان یکی از ابزارهای متعدد در جعبه‌ابزار طراحان UX مورد استفاده قرار گیرد. با ترکیب این روش با سایر تکنیک‌های تحقیق و آزمایش، می‌توان به یک طراحی جامع و کاربرپسند دست یافت. به‌کارگیری ارزیابی اکتشافی به همراه بازخورد مستقیم کاربران و تست‌های کاربردپذیری می‌تواند به ایجاد محصولاتی با کیفیت بالا و تجربه کاربری عالی منجر شود.

منابع

• NNgroup/ conduct heuristic evaluation
• interaction design foundation
• nngroup/video
• looppanel
• carrerfoundry
• the theory behind heuristiv evaluation