بار شناختی (Cognitive Load)

Cognitive Load چیست؟

بار شناختی حجم کار ذهنی (Mental Workload) به میزان تلاشی اطلاق می‌شود که برای انجام فرآیندهای ذهنی مورد نیاز است. هر کار ذهنی از حافظه گرفته تا ادراک و زبان، بار شناختی ایجاد می‌کند، زیرا به انرژی و تلاش نیاز دارد. هنگامی که بار شناختی بالا باشد، فرآیندهای فکری با اختلال مواجه می‌شوند. یکی از اهداف مشترک بین طراحان تجربه کاربری این است که هنگام طراحی عناصر رابط کاربری، تلاش ذهنی کاربران را به حداقل برسانند.

نظریه بار شناختی در اواخر دهه ۱۹۸۰ بر اساس مطالعه حل مسئله توسط جان سوئلر (John Sweller) توسعه یافت. این اصطلاح در دنیای دیجیتال نیز اهمیت زیادی دارد. وب‌گردی اگرچه فعالیتی بسیار معمولی‌تر از آموزش مطالب علمی است، کاربران کماکان باید نحوه استفاده از ناوبری، طرح‌بندی و فرم‌های سایت را یاد بگیرند.

انواع بار شناختی

بر اساس نظریه Cognitive Load سه نوع بار شناختی وجود دارد: درونی، بیرونی و ژرمن.

انواع بار شناختی عبارتند از درونی، بیرونی و ژرمن (منبع: ethos3)

۱. درونی یا ذاتی (Intrinsic Cognitive Load)

به پیچیدگی یا دشواری ذاتی خودکار (task) اشاره دارد و بر اساس ماهیت مطالب تعیین می‌شود. برخی از کارها مانند حل مسائل پیچیده ریاضی یا درک مفاهیم پیچیده علمی به طور طبیعی نیازمند تلاش ذهنی و منابع شناختی بیشتری هستند. بار شناختی درونی هر کار تحت تأثیر عواملی مانند پیچیدگی محتوا، تعداد عناصر تعاملی و نیاز به ایجاد هماهنگی بین چند فرآیند شناختی به طور هم‌زمان است.

۲. بیرونی (External Cognitive Load)

به بار شناختی اضافه‌ای اشاره دارد که توسط عوامل خارجی که مستقیماً با محتوای کار مرتبط نیستند بر فرد تحمیل می شود. بار شناختی بیرونی از نحوه ارائه کار یا طراحی آن کار ناشی می‌شود. نمونه‌هایی از عوامل بار شناختی بیرونی عبارتند از نحوه ارائه، سازماندهی اطلاعات، وجود عوامل حواس پرتی، و وضوح دستورالعمل‌ها.

• کاهش بار شناختی بیرونی

به حداقل رساندن بار شناختی بیرونی در طراحی برای بهینه‌سازی یادگیری و اطمینان از اینکه منابع شناختی در درجه اول بر پردازش پیچیدگی درونی کار متمرکز هستند، مهم است. به عنوان طراح رابط کاربری می‌توانیم با ارائه دستورالعمل‌های واضح، مواد سازمان‌یافته و به حداقل رساندن حواس‌پرتی‌های غیرضروری بار شناختی خارجی را کاهش دهیم.

۳. ژرمن (Germane)

آیا می‌توانیم بار شناختی را کلا حذف کنیم؟

خیر. دلیل اینکه بار شناختی را نمی توان به طور کامل حذف کرد این است که یادگیری و پردازش اطلاعات ذاتاً نیازمند تلاش ذهنی است. هنگامی که کاربران از یک وب سایت بازدید می کنند، این کار را به قصد کسب اطلاعات جدید یا دستیابی به یک هدف خاص انجام می‌دهند. این فرآیند شامل فعالیت‌های شناختی مانند درک، جذب و ادغام محتوای ارائه شده است.اگر بار شناختی درگیر نباشد، به این معنی است که کاربران با محتوا درگیر نمی‌شوند یا به طور مؤثر آن را پردازش نمی‌کنند.

توجه به این نکته مهم است که اگرچه بار شناختی را نمی‌توان حذف کرد، اما می توان آن را مدیریت و بهینه کرد. طراحان و توسعه‌دهندگان می‌توانند حجم کار ذهنی کاربر را با ارائه دستورالعمل‌های واضح، ناوبری بصری و محتوای سازمان‌یافته کاهش دهند.

کاهش بار شناختی

شناخت و به رسمیت شناختن محدودیت‌های حافظه کوتاه مدت انسان به کاهش بار شناختی کمک می‌کند. دو صفحه از اپلیکیشن موبایل را در نظر بگیرید که صفحه اول دارای دستورالعمل‌هایی است که باید در صفحه دوم دنبال شود. با توجه به ظرفیت حافظه کوتاه مدت انسان، ارائه بیش از حد دستورالعمل‌ها در صفحه اول، بار شناختی را افزایش می‌دهد و افراد مجبور می‌شوند دستورالعمل‌ها را بارها و بارها بخوانند. در ادامه نکاتی که برای کاهش Cognitive Load در طراحی محصولات آورده شده است.

• خودداری از ایجاد هرج و مرج بصری

استفاده از لینک‌های اضافی، تصاویر نامربوط و تایپوگرافی بی‌معنی باعث کاهش سرعت کاربران می‌شود. لینک‌ها، تصاویر و تایپوگرافی، عناصر ارزشمند در طراحی رابط کاربری هستند و با استفاده درست از آن‌ها، می‌توان بار شناختی کاربران را کاهش داد. نکته دیگر، رعایت ثبات در طراحی المان‌ها، انیمیشن‌ها، ناوبری و رنگ است.

• طراحی بر اساس مدل ذهنی کاربران (Mental Model)

کاربران مدل فکری از پیش تعیین شده‌ای در رابطه با نحوه عملکرد محصولات دارند. وقتی از عناوین و آیکون‌هایی استفاده کنیم که کاربران در سایت‌های دیگر با آن‌ها مواجه شده‌اند، میزان یادگیری کاربران را در سایت خود کاهش می‌دهیم. در همین راستا، می‌توان به جای آیکون‌های خلاقانه و ناآشنا از متن‌ها و المان‌های واضح و آشنا استفاده کرد.

آیا کاربران عملکرد آیکون در کادر قرمز را متوجه خواهند شد؟ استفاده از المان‌های ناآشنا بار شناختی را افزایش می‌دهد.

• کاهش یا حذف فرآیندهای غیرضروری

به بخش‌هایی از طراحی محصولتان توجه کنید که کاربر نیاز دارد متنی بخواند، اطلاعاتی را به خاطر بسپارد یا تصمیمی بگیرد. سپس به دنبال راه‌حل‌های جایگزین بگردید. به عنوان مثال آیا می‌توانید به جای متن، تصویر نمایش دهید؟ یا اطلاعات کاربر را ذخیره کنید؟ یا اطلاعات پیش‌فرض را به صورت هوشمند تنظیم کنید؟ اگرچه نمی‌توان تمام فرآیندها را به جای کاربر انجام داد، ولی هر فرآیندی که حذف می‌شود، انرژی ذهنی بیشتری برای تصمیم‌گیری‌های ضروری باقی می‌گذارد.

• توجه به حرکت چشم کاربران در صفحات آنلاین

یک مطالعه جامعه ردیابی چشم (Eye-Tracking) توسط گروه نیلسون نورمن (Nielsen Norman Group) نشان داد که هنگام اسکن صفحات آنلاین، کاربران تمایل دارند از الگوی F پیروی کنند. به این صورت که ابتدا عنوان را می‌خوانند، سپس مطالب زیرعنوان را اسکن می‌کنند و بعد اولین مطلب زیر عنوان اصلی را مطالعه می‌کنند. پس از آن محتوا را برای یافتن مطلب مفید در جهت پایین اسکن می‌کنند. با استفاده از این الگو می‌توان صفحات جذاب‌تری طراحی کرد:

• • از عناوین جذاب در سایز بزرگ و به صورت برجسته استفاده کنید.
  • از پاراگراف‌های کوتاه و بولت‌هایی که به راحتی قابل دیدن هستند، استفاده کنید.
  • قسمت‌های مهم محتوای خود را برای جلب توجه و انتقال آسان نقاط کلیدی برجسته کنید.

این یکی از اولین نمونه های الگوی F از مطالعات ما در اوایل دهه ۲۰۰۰ است.

• کاهش انتخاب‌ها

بر خلاف تصور رایج، ارائه گزینه‌های زیاد نه تنها باعث افزایش رضایت کاربر نمی‌شود بلکه می‌تواند تصمیم‌گیری را برای کاربر بسیار سخت و فلج‌کننده کند. به جای اینکه به کاربران خود دنیایی از گزینه‌ها برای انتخاب بدهید، چند گزینه مرتبط در اختیار آن‌ها قرار دهید. همچنین، میتوانید از تجزیه و تحلیل هوشمند برای انتخاب بهترین گزینه استفاده کنید یا بر اساس رفتار کاربر، انتخاب‌ها را برای او شخصی‌سازی کنید. (همچنین نگاه کنید به مقاله قانون هیک)

• بخش‌‌بندی اطلاعات (Chunking)

قرار دادن گزینه‌های مرتبط در یک گروه و انتخاب عنوان مناسب، به کاربر کمک می‌کند تا پردازش اطلاعات را آسان‌تر انجام دهد و بار شناختی در فرآیند جستجو کردن کاهش پیدا کند. از این نکته در طراحی منوهای محصول می‌توان استفاده کرد. مثال دیگر، تقسیم چهارتایی فیلد شماره کارت در اپلیکیشن‌های پرداخت است.

• interaction design foundation
• nngroup
• nngroup: F-shaped pattern of reading on the web
• uxplanet
• uxdesign
• medium
• adobe XD