نگاهی به دارک پترن در تجربه کاربری

تا حالا براتون پیش اومده محصولی رو توی حراجی ببینید که نوشته شده «۵۰٪ تخفیف تا امشب» و سریع وسوسه بشید که بخرید، اما وقتی دقیق‌تر نگاه می‌کنید، می‌بینید قیمت «قبل از تخفیف» عمداً بالا نوشته شده تا تخفیفش جذاب‌تر به‌نظر برسه؟ یا مثلا سفارشی ثبت کردید که نوشته بود «ارسال رایگان»، اما وقتی پیک رسید، ازتون هزینه‌ی حمل گرفت؟ این‌ها مثال‌هایی از طراحی‌های فریبنده هستند که بهشون می‌گیم دارک پترن؛ جایی که طراحی، به‌جای کمک، برای گمراه‌کردن شما برنامه‌ریزی شده.

دارک پترن چیست؟

دارک پترن به الگوهایی در طراحی گفته می‌شود که به‌طور عمدی طوری چیده شده‌اند که کاربر را به تصمیم‌هایی سوق دهند که خودش نمی‌خواست بگیرد. این تصمیم‌ها ممکن است شامل اشتراک‌ گرفتن ناخواسته، پرداخت اضافی، دادن اطلاعات بیش از حد یا ماندن در یک سرویس ناخواسته باشد.

در طراحی تجربه کاربری، این تکنیک‌ها اغلب به‌صورت زیرکانه و در ظاهر دوستانه پنهان می‌شوند؛ اما هدف اصلی آن‌ها منافع تجاری کوتاه‌مدت برای کسب‌و‌کار است، نه رضایت یا منفعت کاربر.

برای طراح، استفاده از دارک پترن ممکن است در ظاهر به «افزایش نرخ تبدیل» کمک کند، اما در واقع باعث از بین رفتن اعتماد، وفاداری و اعتبار برند در بلندمدت می‌شود.

چه زمانی استفاده می‌شود؟

• در صفحات پرداخت برای پنهان کردن هزینه‌های اضافه

• هنگام ثبت‌نام یا خرید، برای گرفتن رضایت غیرمستقیم کاربر

• در فرآیند لغو اشتراک برای منصرف کردن کاربر

• در اعلان‌های اپلیکیشن برای ترغیب به بازگشت یا خرید

• در انتخاب پیش‌فرض‌هایی که به نفع کاربر نیستند ( مثل فعال بودن تمدید خودکار )

  

   

کاربردها و اهمیت

• باعث افزایش نرخ کلیک یا خرید در لحظه می‌شود

• کاربران را در پلتفرم نگه می‌دارد حتی اگر نخواهند

• نرخ لغو اشتراک را کاهش می‌دهد

• منجر به جمع‌آوری داده‌های بیشتر می‌شود

• بدون نیاز به تبلیغات بیشتر، فروش را بالا می‌برد

• در ظاهر تجربه کاربری را ساده نشان می‌دهد ولی در عمل گمراه‌کننده است

   

چالش‌ها و اشتباهات رایج

• از بین بردن اعتماد کاربر:
  کاربر ممکن است احساس فریب‌خوردگی کرده و دیگر به برند بازنگردد.

• نقض قوانین حفظ حریم خصوصی یا رضایت‌نامه‌ها:
  بسیاری از دارک پترن‌ها با قوانین GDPR یا قوانین بومی در تضاد هستند.

• اثر معکوس در بلندمدت:
  ممکن است در کوتاه‌مدت سودآور باشد، ولی در بلندمدت باعث ترک کاربران و کاهش وفاداری شود.

• ترک طراحی اخلاقی:
  طراحان به‌جای کمک به کاربر، تبدیل به ابزار فشار تجاری می‌شوند که با اصول UX هم‌خوان نیست.

مثال‌هایی درباره دارک پترن

• تمدید خودکار بسته اینترنتی:
  پس از پایان بسته اینترنتی، تمدید خودکار انجام می‌شود و گزینه تمدید خودکار به صورت پیش‌فرض روشن است.
• تخفیف دروغین سایت‌های فروشگاه کالا:
  برخی فروشگاه‌ها قیمت اصلی کالا را به‌طور ساختگی بالا می‌برند تا تخفیف بیشتر به‌نظر برسد، در حالی‌که قیمت نهایی هیچ تفاوتی با قبل ندارد. این روش باعث فریب کاربر در خرید فوری می‌شود.
• اپلیکیشن‌های ایرانی با نوتیفیکیشن‌های گمراه‌کننده:
  نوتیفیکیشن‌هایی مانند «شارژ رایگان بگیر» که در واقع کاربر را به خرید یا تبلیغات هدایت می‌کنند.

فعال بودن تمدید خودکار در اپلیکیشن همراه اول

نتیجه‌گیری

دارک پترن یکی از بحث‌برانگیزترین مفاهیم طراحی تجربه کاربری است. اگرچه می‌تواند در کوتاه‌مدت باعث افزایش نرخ تعامل یا فروش شود، اما در بلندمدت به اعتبار برند و رضایت کاربران آسیب جدی می‌زند. انتخاب با شماست: تجربه‌ای اخلاق‌محور طراحی کنید یا صرفاً به دنبال عددهای ظاهری باشید.
این مقاله مقدمه‌ای است برای بررسی این سوال مهم: اگر دارک پترن بد است، چرا برندها هنوز از آن استفاده می‌کنند؟

شما چه تجربه‌ای از دارک پترن‌ها در محصولات ایرانی داشته‌اید؟

منابع

• https://www.deceptive.design/
• https://www.which.co.uk/policy-and-insight/article/dark-patterns-aZhwY4p0gPTc
• https://www.linkedin.com