تحلیل رقبا (Competitive Analysis)
بررسی نقاط قوت و ضعف رقبا برای شناسایی فرصت‌ها و بهبود محصول در بازار است.
تصور کنید تصمیم گرفته‌اید که در تعطیلات آخر هفته به یک رستوران خوب بروید. قبل از انتخاب رستوران، نظرات کاربران در سایت‌های مختلف را می‌خوانید. پس از بررسی‌های مختلف می‌بینید که رستوران اول غذاهای خوشمزه‌ای دارد، اما نحوه ارائه خدمات، کند است. رستوران دوم فضای آرام و شیکی دارد، اما قیمت غذاهایش بالا است. رستوران سوم غذاهای معمولی دارد، ولی پرسنل و سرویس‌دهی خوبی دارد. بعد از مقایسه رستوران‌ها، تصمیم می‌گیرید به رستورانی مراجعه کنید که غذای خوشمزه، خدمات سریع و محیطی آرام و شیک دارد، حتی اگر هزینه بیشتری بدهید. این کار شما به نوعی تحلیل رقبا است. بررسی نقاط ضعف و قوت رقبا باعث می‌شود که شما بهترین انتخاب را داشته باشید. این فرآيند کمک می‌کند تصمیم بهتری بگیرید و محصولی ارائه دهید که ضعف رقبا را پوشش داده و نیازهای اصلی کاربران را برآورده کند.
تحلیل رقبا چیست؟
بررسی و ارزیابی رقبا و کشف نقاط قوت و ضعف آن‌ها، تحلیل رقبا نامیده می‌شود. این کار باعث می‌شود درک کنید رقبا چه می‌کنند و از نقاط ضعف آن‌ها برای بهبود محصول خود استفاده کنید. این فرآیند شامل دو مرحله است:
۱. جمع‌آوری اطلاعات: ابتدا باید اطلاعاتی که نیاز دارید و چگونگی انجام پژوهش را بررسی کنید. این کار شامل بررسی محصولات رقبا، ویژگی‌های آن‌ها و تجربه‌ای است که به کاربران ارائه می‌دهند.
۲. ایجاد برنامه عملیاتی: پس از جمع‌آوری داده‌ها، باید آن‌ها را تحلیل کرده و به یک برنامه عملیاتی تبدیل کنید. این برنامه تغییراتی را معرفی می‌کند که باید در محصول اعمال شوند تا عملکرد آن بهتر از رقبا باشد.
چرا تحلیل رقبا مهم است؟
روش‌های پژوهش زیادی وجود دارد که می‌توان برای شناسایی کاربران و بهینه کردن طراحی تجربه کاربری از آن‌ها استفاده کرد. اما تحلیل رقبا این امکان را فراهم می‌کند تا دیدگاه جامعی از بازار بدست آید. چهار دلیل اصلی برای انجام تحلیل رقبا وجود دارد:
۱. شناسایی استانداردهای موجود در بازار
بسته به محصول مورد نظر، کاربران انتظارات خاصی از تجربه کاربری و ویژگی‌های محصول دارند.
برای مثال اگر در حال طراحی وب‌سایت یک فروشگاه اینترنتی هستید، کاربران انتظار دارند بتوانند عکس‌هایی از زوایای مختلف کالا را در تمام رنگ‌های موجود مشاهده کنند.
۲. شناسایی تجربه‌های کاربری ارزشمند
همیشه یک یا دو رقیب وجود دارند که تجربه کاربری قوی‌تری نسبت به بقیه رقبا، ارائه می‌دهند. دلایل مختلفی وجود دارد از قبیل اینکه راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای یک مشکل پیدا کرده‌اند و یا از ویژگی‌هایی استفاده کرده‌اند که کاربردپذیرتر است. برای مثال طراحی یک ناوبری هوشمند که محصول را جذاب‌تر کرده و کاربران را راضی نگه می‌دارد.
۳. شناسایی ویژگی‌های ضعیف
همانطور که در بین رقبا محصولات قوی وجود دارد، محصولاتی نیز هستند که تجربه کاربری ضعیف‌تری ارائه می‌دهند. دلایلی از قبیل ناوبری گنگ، تعاملات پیچیده و ویژگی‌های غیرکاربردی می‌توانند تجربه کاربری محصول را ضعیف می‌کنند. شناسایی این مشکلات کمک می‌کند تا از این ویژگی‌ها خودداری کنید.
۴. شناسایی ویژگی‌های منحصر به‌فرد
در طی بررسی رقبا، ممکن است به ویژگی‌هایی بربخورید که قبلا به آن فکر نکرده بودید. مثلا در حال بهبود فروشگاه اینترنتی هستید که متوجه می‌شوید یکی از رقبا با عکس‌های متعدد میزان رسیده بودن میوه‌ها را نشان می‌دهد. حتی اگر این ویژگی بطور مستقیم به محصول شما مرتبط نباشد، ولی شما می‌توانید از این ویژگی‌ها ایده گرفته و در محصول خود پیاده‌سازی کنید.
چه زمانی باید یک تحلیل رقبا انجام دهید؟
در هر زمان از فرآیند طراحی، می‌توان تحلیل رقبا را انجام داد. با این حال، بهترین زمان برای انجام آن در مراحل اولیه فرآیند طراحی و پس از پژوهش‌های کاربری است. تحلیل رقبا در اوایل فرآیند، می‌تواند بینش‌هایی برای کل فرآیند طراحی ارائه دهد و از اشتباهات پر هزینه و زمان‌بر جلوگیری کند. همچنین در این مراحل، هنوز طراحی را شروع نکرده‌اید. اما در حال تعیین اهداف پژوهش، ایجاد پرسونای کاربر و تحلیل رقبا هستید تا فرآیند طراحی و توسعه محصول را به درستی هدایت کنید.
مزایا و معایب تحلیل رقبا
تحلیل رقبا کمک می‌کند تا رقبا را بهتر شناخته و از شرایط بازار درک بهتری پیدا کنیم. کاربرانی که از محصول رقبا استفاده کرده باشند، به آن عادت کرده و در مواجه با محصول جدید انتظاراتی بر اساس تجربیات قبلی‌شان دارند (قانون جیکوب). بنابراین قبل از طراحی چیزی کاملاً جدید و منحصربه‌فرد، باید استانداردهای تجربه کاربری یک محصول را بشناسید، زیرا این ارزیابی می‌تواند به طور چشمگیری فرآیند طراحی را بهبود بخشد.
با این حال، تحلیل رقبا محدودیت‌هایی دارد. اولین محدودیت، وسواس در کپی‌برداری از محصول رقباست. اما هدف اصلی این تحلیل، کپی‌برداری نیست، بلکه باید به‌عنوان ابزاری برای آگاهی نسبت به فرآیند طراحی و یادگیری از عملکرد رقبا استفاده شود.
برای رسیدن به این هدف، باید چندین رقیب را بررسی کرده و نقاط قوت و ضعف آن‌ها را به دقت تحلیل کنید. این کار به شما امکان می‌دهد تا از منابع مختلف بهره برده و محصولی متناسب با نیازهای خاص خود ایجاد کنید. همچنین، تحلیل رقبا فقط می‌تواند به شما بازتابی از وضعیت محصولات رقبا در بازار فعلی، ارائه دهد. به همین دلیل، این تحلیل باید تنها یکی از چندین روش تحقیقاتی باشد که در پروژه‌های طراحی تجربه کاربری به کار می‌رود.
چطور یک تحلیل رقبا انجام دهیم؟
۱. اهداف خود را مشخص کنید
اولین کاری که باید هنگام انجام یک تحلیل رقبا انجام دهید این است که اهداف خود را تعیین کنید. باید مطمئن شوید که دلیل انجام این تجزیه و تحلیل را می‌دانید. وقتی شروع به ارزیابی رقبا می‌کنید، می‌توانید به سرعت غرق همه چیزهایی شوید که در یک برنامه، وب‌سایت یا محصول دیگر وجود دارد. تعیین اهداف خود از قبل از این اتفاق جلوگیری می کند.
برای مثال، اگر برنامه جدیدی ایجاد می‌کنید که در آن کاربران می‌توانند فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی را تماشا کنند، یکی از اهداف شما ممکن است درک این موضوع باشد که چگونه رقبا توجه کاربران را به انتخاب محتوای جدید جلب می‌کنند.
۲. رقبا را شناسایی کنید
رقبایی که تصمیم دارید در بررسی خود قرار دهید را مشخص کنید. می‌توانید از سهامداران پروژه بخواهید که سه یا چهار رقیب اصلی را مشخص کنند. این رقبا باید در تحلیل قرار داده شوند و همچنین باید به رقبای کمتر شناخته شده و یا رقبای غیر مستقیم بپردازید. برای مثال، اگر روی یک ابزار خرید آنلاین کار می‌کنید، ابزارهای سبد خرید سایر محصولات نیز می‌توانند در تحلیل شما مفید باشند. بهتر است ۵ تا ۱۰ رقیب را مورد بررسی قرار دهید. اما محدودیت‌های زمانی و یا بودجه‌ای ممکن است باعث شود تعداد کمتری را انتخاب کنید.
دو نوع اصلی از رقبا وجود دارد که در بازار ارزیابی خواهید کرد:
-
- رقبای مستقیم: شرکت‌هایی که خدمات و محصولات مشابهی به شما را ارائه می‌دهند. این رقبا اغلب ارزشمندترین بینش‌ها را ارائه می‌دهند.
- رقبای غیرمستقیم: شرکت‌هایی که محصولات یا خدمات مختلفی را ارائه می‌دهند، اما نیازی مشابه را برآورده می‌کنند یا مشکل مشابهی را حل می‌کنند.
۳. داده‌ها را جمع‌آوری کنید
پس از تعیین اهداف پروژه و تهیه لیست رقبا، وقت آن است که بخش‌های مورد نظر محصولات رقبا را مانند یک کاربر واقعی مورد بررسی قرار دهید. هنگام انجام این تحلیل و بررسی‌ها اسکرین‌شات بگیرید و یادداشت‌های دقیقی از هر مورد که مشاهده می‌کنید، ثبت کنید. برای سازماندهی این کار بهتر است:
-
- اسکرین‌شات‌ها را در پوشه مخصوصی قرار دهید.
- یک صفحه گسترده (Spreadsheet) برای یادداشت‌ها تهیه کنید.
در این صفحه نام رقبا و بخش‌های مورد ارزیابی محصولات را فهرست کنید تا مطمئن شوید که همه موارد مهم را برای هر رقیب ثبت کرده‌اید.
۴. مستند نهایی را ارائه دهید
پس از انجام تحلیل رقبا، با استفاده از اسکرین‌شات‌ها و یادداشت‌هایی که تهیه کردید، ارائه‌‌ای آماده کنید. لازم نیست که همه موارد را با جزییات بیان کنید، فقط موارد مهم و قابل توجه را بطور ویژه مورد توجه قرار دهید. در پایان ارائه، لیستی از پیشنهادات و توصیه‌ها عرضه کنید. این لیست باید شامل خلاصه‌ای از داده‌های جمع‌آوری شده باشد و توضیح دهد که چگونه این اطلاعات در طراحی تجربه کاربری محصول شما مورد استفاده قرار گیرد.
روش‌های تحلیل رقبا
روش‌های پژوهش مختلفی برای انجام تحلیل رقبا وجود دارد. در ادامه به بررسی هر کدام می‌پردازیم:
-
SWOT
SWOT یکی از روش‌های قدیمی تحلیل بازاریابی است که برای ارزیابی عواملی داخلی و خارجی که روی یک محصول اثرگذارند، استفاده می‌شود. این روش باعث می‌شود که نقاط ضعف و قوت محصول را پیدا کنید و فرصت‌ها و تهدیدهای بازار بشناسید. این روش دارای محدودیت‌هایی است. این محدودیت شامل این مسئله است که فقط چهار جنبه یک محصول را ارزیابی می‌کند و ممکن است نکات مهمی نادیده گرفته شوند. توصیه می‌شود برای بهبود نتایج تحقیقات، این روش را با ابزارهای بازاریابی دیگر ترکیب کنید.
-
Porter’s Five Forces
این ابزار نه تنها به رقابت، بلکه به سایر نیروهای بازار نیز توجه دارد که تا حد زیادی بر موقعیت محصول در بازار تأثیر می‌گذارند. این عوامل عبارتند از: خریداران، تامین‌کنندگان، جایگزین‌ها و تازه‌واردان که می‌توانند بازار محصول را تغییر دهند. مدل پورتر یک نمای کلی ۳۶۰ درجه‌ای از بازار را تنها با در نظر گرفتن عوامل خارجی ارائه نمی‌دهد. بنابراین، باید در کنار سایر روش‌های تحلیل رقابتی برای دریافت بینش عمیق‌تر استفاده شود.
-
Perceptual Mapping
ابزاری است که درک کاربران از محصول در چهارچوب قیمت-کیفیت مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این ابزار کمک می‌کند تا بفهمیم مشتریان چه نظراتی درمورد کیفیت محصول دارند و آیا قیمت و کیفیت محصول منصفانه است؟ این داده‌ها از طریق نظرسنجی‌های کاربران فعلی و بالقوه بدست می‌آید. اما محدودیت اصلی این ابزار این است که فقط به دو عامل قیمت و کیفیت توجه دارد، در حالی که فرآيند خرید از محصول، به عوامل متعددی بستگی دارد.
همانطور که مشاهده کردید، هیچ ابزار تحلیلی به‌تنهایی نمی‌تواند تمام اطلاعات مورد نیاز را ارائه دهد. برای داشتن تصویری کامل‌تر، باید چندین روش پژوهشی را با هم ترکیب کنید. طراحان حرفه‌ای همیشه از این رویکرد ترکیبی برای تحلیل رقبا استفاده می‌کنند.
نتیجه‌گیری
تحلیل رقبا ابزاری مهم در طراحی UX است که کمک می‌کند جایگاه محصول را در بازار بشناسید، فرصت‌ها و تهدیدها رقبا را شناسایی می‌کند و باعث می‌شود تصمیمات بهتری در فرآیند طراحی گرفته شود. با این حال، هیچ ابزار یا روش تحقیقاتی به‌تنهایی مورد تایید نیست. هر روش زوایای خاصی از محصول را در بازار بررسی می‌کند و محدودیت‌های خاص خود را دارد.
برای دستیابی به تصویری گسترده‌تر و دقیق‌تر از رقبا، باید چندین روش تحقیقاتی را ترکیب کنید. این کار به شما بینش‌های عمیق‌تری می‌دهد و کمک می‌کند محصولی متمایز و کارآمد طراحی کنید که نیازهای واقعی کاربران را بهتر برآورده کند.
دیدگاه کاربران