اثر زیگارنیک (Zeigarnik Effect)

تصور کنید که پازلی را شروع کرده‌اید و قبل از تکمیل آن مجبور به کنار گذاشتن پازل ناتمام می‌شوید. تصویر پازل ناقص در ذهن شما باقی می‌ماند و مدام به قطعات گم شده فکر می‌کنید. در اینجا اثر زیگارنیک وارد عمل می‌شود و معمای حل‌نشده در ذهن مدام درگیر است تا زمانی که بتوانید آن را تمام کنید.

علت این موضوع این است که ذهن انسان تمایل دارد از افکار ناشی از کارهای ناقص رها ‌شود. وقتی شما در اتمام و یا تکمیل هدف ناموفق بمانید و به موازات آن کارهای دیگری را انجام دهید، افکار درباره هدف قبلی به صورت مداوم به ذهنتان خطور کرده و به شما یادآوری می‌کنند که با بازگشت به مسیر قبلی، آن هدف را تمام کنید.

اثر زیگارنیک چیست؟

اثر زیگارنیک و تئوری گشتالت

اثر زیگارنیک با تئوری گشتالت، اصل «بسته بودن» (closure) نیزمرتبط است. مفهوم بسته بودن در اصل گشتالت به زبان ساده به این معناست که ذهن انسان به منظور درک پدیده‌ها، آن‌ها را به صورت یک واحد یا کل، دریافت می‌کند. به عبارت دیگر، براساس اصول گشتالت، ذهن در ابتدا تلاش می‌کند تا به جای درک جزئیات یک تصویر، یک نمای کلی از آن را ارائه دهد. اثر زیگارنیک یک استراتژی مفید از اصول زیگارنیک است. وقتی انسان کاری را شروع کرده و به پایان نمی‌رساند، مغز، آن را به عنوان یک نقص درک می‌کند و با ایجاد تنش، کار در ذهن، ثبت می‌شود.

تاریخچه اثر زیگارنیک

بلوما ولفونا زیگارنیک (۱۹۸۸-۱۹۰۰) روانشناس و روان‌پزشک شوروی، اثر زیگارنیک را ابداع کرد. او نتایج پژوهش خود را با موضوع «حافظه و کارهای تکمیل شده و تکمیل نشده» در سال ۱۹۲۷ منتشر کرد. بر اساس نتایج پژوهش او، امور ناتمام بهتر از اموری که با موفقیت به پایان رسیده‌اند، در ذهن می‌مانند.

Bluma Wulfovna Zeigarnik 1900-1988

ایده اثر زیگارنیک از مشاهدات استادش در یک رستوران شکل گرفت. استاد او متوجه شد که پیش خدمت رستوران، جزییات سفارش‌های پرداخت نشده را به خوبی به خاطر می‌سپارند و بعد از پرداخت مشتری، جزئیات آن‌ها را از یاد می‌برند. این موضوع باعث شد تا زیگارنیک مطالعات خود را در این زمینه آغاز کند.

چگونه از اثر زیگارنیک در طراحی تجربه کاربری استفاده کنیم؟

بسیاری از محصولات دیجیتال از اثر زیگارنیک برای افزایش تعامل و انگیزه کاربران برای تکمیل یک کار و همچنین برای بازگشت مداوم به محصول استفاده می‌کنند. در ادامه چند مورد از استفاده از این اثر را بخوانید:

۱. نمایش بخش کوچکی از محتوای اصلی در صفحه اصلی

بسیاری از وبلاگ‌ها و سایت‌های خبری در صفحه ورود، بخش کوچکی از محتوا شامل تصویر و چند جمله ابتدایی را در مستطیلی قرار می‌دهند تا کاربران نگاهی اجمالی به محتوای اصلی داشته باشند. در تصویر زیر، استفاده از علامت سه نقطه علاوه بر اینکه نشان می‌دهد محتوا ادامه دارد، برای خواندن ادامه مطلب علاقه ایجاد می‌کند. تمایل طبیعی ما به کامل کردن تصاویر باعث میشود که کاربران بر روی بلاگ‌ها کلیک کنند و ادامه مطلب را بخوانند.

۲. استفاده از میله‌های پیشرفت (Progress Bar) برای ایجاد انگیزه

نمودارهای پیشرفت می‌توانند با نمایش میزان پیشرفت یک کار به کاربر اطلاع دهند که چقدر به هدف خود نزدیک هستند. بسیاری از محصولات دیجیتال از نوارهای پیشرفت برای کمک به کاربران در پیگیری پیشرفت خود استفاده می‌کنند و با نمایش میزان نزدیکی آن‌ها به تکمیل یا دستیابی به یک هدف به آن‌ها انگیزه می‌دهند تا کار را کامل کنند.

۳. ایجاد وقفه در انتشار محتوای آموزشی

سایت موسسه طراحی تعاملی (Interaction design foundation) محتوای آموزشی‌اش را تحت تاثیر اثر زیگارنیک طراحی کرده است. وقتی دانشجو محتوای درسی را زودتر از یک هفته تمام کند، برای دسترسی به محتوای هفته دوم باید تا موعد آن صبر کند. چرا که ایجاد وقفه موقت در حین یادگیری به بهتر فراگرفتن دروس کمک می‌کند. همچنین برای بازگشت و تکمیل درس در کاربر انگیزه ایجاد می‌کند.

۴. تقسیم وظایف طولانی‌تر به مراحل کوچک‌تر

تقسیم یک کار طولانی‌ به مراحل کوچک‌تر و قابل مدیریت‌ می‌تواند به کاربران کمک کند تا احساس پیشرفت و موفقیت داشته باشند. این روش می‌تواند انگیزه افراد را برای ادامه کار تا زمانی که به هدف خود برسند بیشتر کند. برای مثال، برنامه Duolingo یادگیری زبان را به درس‌های کوچکی تقسیم می‌کند که تنها در چند دقیقه تکمیل می‌شوند. کاربران می توانند پیشرفت خود را در حین تکمیل هر درس مشاهده کنند و برای ادامه یادگیری بیشتر ترغیب شوند.

صفحه خانه برنامه doulingo

۵. نمایه‌های ناقص در شبکه های اجتماعی

پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی از اثر زیگارنیک برای تشویق کاربران به تکمیل پروفایل‌های خود استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، در پلتفرم‌ Naukri، درصد تکمیل نمایه ٪۱۰۰ را نمایش داده و درخواست اضافه کردن اطلاعات از دست رفته را می‌دهد. انگیزه کاربران برای رسیدن به کامل شدن، ناشی از حس آزاردهنده یک کار ناقص، با استفاده از اثر زیگارنیک است.

۶. پلتفرم‌های پخش ویدئو

پلتفرم‌های پخش ویدیو مانند نتفلیکس به طرز ماهرانه‌ای از اثر زیگارنیک استفاده می‌کنند. با پخش خودکار قسمت بعدی در یک مجموعه تلویزیونی، آنها از کنجکاوی و تمایل بینندگان برای تشویق و تماشای پیوسته و مداوم کاربران استفاده می‌کنند.

۷. اعلان‌های خوانده نشده

استفاده از اعلان‌های خوانده نشده در پلتفرم‌ها، یکی دیگر از نمونه‌های اثر زیگارنیک در طراحی UX، است. وقتی یک نشان یا نشانگر را می‌بینید که پیام‌ها یا به‌روزرسانی‌های خوانده‌نشده را در برنامه‌هایتان نشان می‌دهد، به احتمال زیاد روی آنها کلیک می‌کنید. این اعلان‌ها، شما را وادار می‌کنند تا اقدام کنید و به آن‌ها توجه نشان دهید تا این اعلان‌ها محو شوند.

نمونه‌ داستان‌های تجربه کاربری در داکس

افتتاح حساب بلوبانک: در برنامه بلوبانک، با نمایش مراحل تکمیلی و مراحل باقی‌مانده افتتاح حساب، در ذهن کاربر ایجاد تنش می‌کند و کاربر تمایل پیدا می‌کند برای رفع تنش، ادامه فرآیندها را تکمیل کند.

نتیجه‌گیری

اثر زیگارنیک که بر تمایل ما به یادآوری و اولویت‌بندی کارهای ناتمام تاکید دارد، پیامدهای مهمی برای طراحی UX دارد. به کارگیری این اصل می تواند تعامل و رضایت کاربر را افزایش دهد. طراحان می‌توانند با نشان دادن عناصر بصری پیشرفت به کاربران، آنها را برای تکمیل وظایف ترغیب کنند و از تمایل طبیعی ما برای بسته شدن استفاده کنند.

ایجاد وقفه های عمدی در ارائه محتوای آموزشی می‌تواند به حفظ و یادگیری اطلاعات کمک کند. علاوه بر این، آشکار کردن اطلاعات ناقص به صورت استراتژیک یا نشان دادن محتوای جزئی، می‌تواند کاربران را ترغیب به اکتشاف بیشتر کند و یک تجربه کاربر جذاب تر و تعاملی تر ایجاد کند.

به طور خلاصه، استفاده از اثر زیگارنیک در طراحی UX به ایجاد رابط هایی کمک می کند که با نحوه عملکرد طبیعی ذهن ما مطابقت داشته باشد ، و منجر به بهبود قابلیت استفاده و یک سفر کاربر لذت بخش‌تر می‌شود.

اثر زیگارنیک (Zeigarnik Effect)

حجم فایل:2.7MB

دانلود دفترچه